Een Duitse man verkeert al meer dan zes jaar in remissie van het HIV-virus na een stamceltransplantatie die aanvankelijk bedoeld was om leukemie te behandelen. Deze doorbraak, samen met recente gevallen, verandert de manier waarop wetenschappers een potentiële HIV-behandeling benaderen, wat suggereert dat volledige afhankelijkheid van zeldzame genetische mutaties niet nodig is.
De zaak Berlijn 2
De patiënt, bekend als Berlin 2 (B2), ontving stamcellen van een donor die één kopie van de CCR5 Δ32-mutatie droeg – een genetische variatie die immuuncellen resistent maakt tegen HIV. Voorheen werd aangenomen dat er twee exemplaren nodig waren voor blijvende remissie. B2 stopte in 2018 tegen medisch advies in met antiretrovirale therapie (ART) en is sindsdien virusvrij gebleven.
Dit daagt de veronderstelling uit dat de mutatie in tweevoud aanwezig moet zijn om te voorkomen dat HIV zichzelf opnieuw vestigt. Het feit dat de remissie van B2 aanhoudt met slechts één gemuteerde CCR5-kopie roept kritische vragen op over hoe duurzame resistentie kan worden bereikt.
Waarom HIV moeilijk te behandelen is
HIV is notoir moeilijk uit te roeien omdat het zijn genetisch materiaal in het DNA van de gastheer integreert. Hierdoor ontstaan latente reservoirs van het virus in langlevende immuuncellen, waar het verborgen blijft voor ART, de standaardbehandeling die de virusreplicatie onderdrukt. Als ART wordt gestopt, kan het virus uit deze reservoirs terugkaatsen.
Stamceltransplantaties bieden een unieke oplossing door het bestaande immuunsysteem agressief uit te roeien met chemotherapie en het vervolgens opnieuw op te bouwen met donorcellen. Dit proces kan virale reservoirs elimineren via een fenomeen dat graft-versus-reservoir respons wordt genoemd.
De rol van stamceltransplantaties
De procedure omvat eerst het vernietigen van het immuunsysteem van de patiënt met chemotherapie. Vervolgens worden donorstamcellen getransplanteerd, waardoor het immuunsysteem helemaal opnieuw wordt opgebouwd. In sommige gevallen elimineren deze nieuwe cellen de resterende HIV-reservoirs, wat leidt tot remissie op de lange termijn.
Van de zeven bekende gevallen van HIV-remissie op lange termijn (Berlijn, Londen, Düsseldorf, New York, City of Hope en B2) waren er vijf betrokken bij donoren met twee kopieën van de CCR5 Δ32-mutatie. Een zesde patiënt in Genève bereikte echter remissie met een donor die de mutatie *volledig miste”, wat erop wijst dat alternatieve mechanismen kunnen werken.
Wat dit betekent voor toekomstige behandelingen
Hoewel volledige stamceltransplantaties te riskant zijn voor wijdverbreide HIV-behandeling, bieden deze gevallen kritische inzichten. De focus verschuift naar het repliceren van reservoiruitputting, gedeeltelijke CCR5-bescherming en de graft-versus-reservoir-respons door middel van farmaceutische behandelingen en genbewerking.
Onderzoekers onderzoeken actief manieren om vergelijkbare resultaten te bereiken zonder de ernstige bijwerkingen van een volledige transplantatie. De gevallen van de patiënt uit Genève en B2 tonen aan dat duurzame HIV-remissie niet uitsluitend afhankelijk is van zeldzame genetische mutaties.
“Aanzienlijke verminderingen van persistente reservoirs kunnen leiden tot HIV-genezing, onafhankelijk van homozygote CCR5Δ32-gemedieerde virale resistentie”, concluderen de onderzoekers. “Dit onderstreept het cruciale belang van het moduleren en mogelijk elimineren van het HIV-reservoir in strategieën gericht op remissie en genezing op de lange termijn.”
Dit onderzoek versterkt de mogelijkheid van functionele HIV-genezingen door middel van innovatieve therapieën die zich rechtstreeks op virale reservoirs richten, in plaats van te vertrouwen op genetisch geluk.
