Drie opvallende ‘zwarte mesa’s’ – overblijfselen van een landschap uit het Paleozoïcum – hervormen de zandpatronen in de Sahara, waardoor zowel unieke duinformaties als vreemd dorre zones ontstaan. Een recente astronautenfoto legde deze geologische eigenaardigheid vast nabij Guérou, Mauritanië, en onthulde hoe eeuwenoude rotsstructuren moderne, door de wind aangedreven landschappen beïnvloeden.
Geologische oorsprong en samenstelling
Deze mesa’s, heuvels met platte toppen die 300 tot 400 meter boven de omliggende vlaktes uitstijgen, zijn samengesteld uit zandsteen en strekken zich uit tot 9,5 kilometer breed. Hun donkere kleur komt voort uit ‘steenvernis’, een zwarte laag rijk aan mangaan- en ijzeroxiden, die in de loop van millennia is gevormd door droge omstandigheden en microbiële activiteit. Deze vernis is niet alleen esthetisch; het duidt op langdurige blootstelling aan barre woestijnomgevingen.
De vorming van deze mesa’s gaat terug tot het Paleozoïcum (541–251,9 miljoen jaar geleden), toen ze waarschijnlijk deel uitmaakten van een continue rotsformatie die in de loop van de tijd door wind en water werd geërodeerd. Soortgelijke massieve bouwwerken, zoals het ‘Oog van de Sahara’ (Richat-structuur), 460 kilometer ten noorden gelegen, suggereren een bredere geologische geschiedenis van opwaartse kracht en erosie in deze regio.
Hoe Mesas duinpatronen vormen
De mesa’s creëren twee verschillende effecten op de omringende zandverdeling:
- Oostelijke duinaccumulatie: Overheersende winden die zand meevoeren stapelen het op tegen de oostelijke hellingen van de plateaus, waardoor klimduinen (rugachtige opeenhopingen) en barchanduinen (gestreepte, halvemaanvormige formaties) worden gevormd. De roodgele tint van het zand komt overeen met de typische Sahara-duincomposities.
- Westelijke duinschuur: De westelijke zijden van de plateaus blijven grotendeels duinvrij vanwege “windschuur.” Snel bewegende luchtstromen die tussen de plateaus worden geperst, blazen zand feitelijk weg, waardoor ophoping wordt voorkomen.
Dit dubbele effect – ophoping aan de ene kant en verwijdering aan de andere kant – maakt deze plateaus tot unieke landschapsbeeldhouwers. Het fenomeen is zichtbaar op satellietbeelden, waarop duinen te zien zijn die als staarten van de zwarte rotsen wegstromen.
Mondiale context en analogen van Mars
Hoewel mesa’s wereldwijd voorkomen (inclusief het zuidwesten van de VS), heeft de Sahara er een hoge concentratie van. Dezelfde erosieve krachten die deze kenmerken op aarde vormgeven, werken ook op Mars, waar plateaus die zijn uitgesleten door miljarden jaren van winderosie een prominent geologisch kenmerk zijn. Dit suggereert dat de processen die landschappen vormgeven niet uniek zijn voor onze planeet.
Uiteindelijk laten deze Saharaanse mesa’s zien hoe oude geologische formaties moderne landschappen actief kunnen hervormen, waarbij de blijvende kracht van erosie en windpatronen over grote perioden en zelfs op andere planeten wordt onthuld.
